O Komunikacji z uczniami, która buduje mosty
30 czerwca, 2025 2025-06-30 12:49O Komunikacji z uczniami, która buduje mosty
Łukasz Szeliga Czy poprzez komunikację da się rozwijać postawę odpowiedzialności u uczniów, życzliwości i wdzięczności do innych? Zdecydowanie tak! Łukasz Szeliga, nasz Ekspert, opisuje dwa dominujące we współczesnej edukacji podejścia do procesu nauczania-uczenia się: podejście ukierunkowane na nauczyciela i podejście ukierunkowane na ucznia. Sprawdźmy co się za nimi kryje.
W pierwszym z nich, ukierunkowanym na nauczyciela, jest on niczym wieża nadawcza, która stanowi centrum edukacyjnego świata. To on toczy monolog, dyktuje notatkę i mówi uczniom, czego jeszcze nie potrafią. W drugim podejściu nauczyciel wchodzi w rolę osoby zarządzającej procesem edukacyjnym. Dlatego na lekcjach jest sporo pracy w grupach i zespołach, działań projektowych i dociekania, a uczniowie mają świadomość nie tylko tego, czego jeszcze nie potrafią, ale przede wszystkim rozeznania w tym, co już opanowali. Takie podejście nie jest niczym nowym w edukacji, bo wystarczy chociażby sięgnąć wzrokiem sto lat wstecz w kierunku Casa dei Bambini w Rzymie, ale ciągle nie jest powszechne w szkolnictwie. Od czego zatem zacząć? Zdecydowanie od komunikacji, która wspiera sprawczość, samodzielność oraz odpowiedzialność u dzieci i młodzieży. Przydatne będzie zapoznanie się z ocenianiem kształtującym, którego elementy z łatwością można wdrożyć nawet w szkole, w której stosuje się oceny wyrażane stopniami w skali od 1 do 6.
Pierwszym krokiem ku lepszej komunikacji z uczniami (zarówno na poziomie szkoły podstawowej, jak i średniej) może być zapoznanie się z technikami aktywnego słuchania. Kiedy zadajemy uczniom pytanie podczas zajęć zdarza się, że poprzestajemy na tym, co usłyszeliśmy, dodając czasem komentarz od siebie. Warto natomiast rozwijać u dzieci i młodzieży umiejętność głębszej refleksji i krytycznego myślenia, a to bardzo dobrze wspierają nie tylko parafraza, ale również pytania pogłębione. Przykład: Nauczycielka języka polskiego omawia z uczniami wiersz Wisławy Szymborskiej pt.: ,,Kot w pustym mieszkaniu” i zadaje pytanie: ,,O czym waszym zdaniem jest ten utwór?”. Zgłasza się kilka osób, a nauczycielka wysłuchuje wypowiedzi każdej z nich, w tym Basi, która mówi: ,,Ten wiersz jest o stracie i żałobie po śmierci bliskiej osoby”. Polonistka na słowa uczennicy odpowiada: ,,Dobrze, kto chce jeszcze coś powiedzieć?”, po czym przechodzi do dyktowania notatki z lekcji. Ta sama sytuacja mogłaby wyglądać zupełnie inaczej- po wypowiedzi Basi: ,,Ten wiersz jest o stracie i żałobie po śmierci bliskiej osoby.”, nauczycielka mogłaby powiedzieć: ,,Basiu, mówisz, że utwór Wisławy Szymborskiej porusza temat żałoby. Czy mogłabyś wskazać odpowiednie fragmenty w wierszu, które potwierdzają Twoją opinię i wyjaśnić, jaką rolę odgrywa żałoba w życiu człowieka?”. Mogłaby też poprosić innego ucznia o wskazanie fragmentów potwierdzających lub negujących tezę Basi. Innymi słowy: Każde zachowanie komunikacyjne nauczyciela podczas rozmowy z uczniami, które ma na celu głębsze rozpoznanie opinii, doświadczeń i przeżyć uczniów jest cenne dla kultury rozmowy opartej o uważność, empatię i krytyczne myślenie.
Techniki aktywnego słuchania, z których warto korzystać w rozmowie z dziećmi i młodzieżą:
Parafraza– omówienie własnymi słowami tego, co zostało usłyszane. Daje rozmówcy poczucie bycia nie tylko słuchanym, ale przede wszystkim usłyszanym. Ponadto minimalizuje ryzyko nieporozumień. Konstrukcje, które wprowadzają parafrazę:
Innymi słowy…, Z tego, co mówisz wynika, że…, Jeżeli dobrze zrozumiałam/ zrozumiałem, to…, Twierdzisz, że… Czy dobrze zrozumiałam/ zrozumiałem, że…
Przykład: (Nauczycielka rozmawia z uczniem) ,,Jeżeli dobrze zrozumiałam, to czujesz się osamotniony w klasie, bo chłopaki nie zapraszają Cię do wspólnych zabaw? Czy to miałeś na myśli?”.
Klaryfikacja– prośba o wyjaśnienie tego, co niezrozumiałe lub tych informacji,
które są kluczowe dla skutecznego przebiegu rozmowy.
Pytania, które wprowadzają klaryfikację: Czy mogłabyś/ mógłbyś powiedzieć coś więcej na ten temat?, Co skłania Cię do takiej opinii/ takiego zdania?, Czy mogłabyś/ mógłbyś wyjaśnić mi to raz jeszcze?, Chciałabym/ Chciałbym być pewna/ pewien, że dobrze rozumiem to, co mówisz. Czy może dać jakiś przykład?.
Przykład: (Nauczycielka rozmawia z uczennicą) ,,Mówisz, że masz trudności na języku polskim. Czy możesz dać mi przykład zadania, które sprawia Ci największą trudność?”.
Odzwierciedlenie – polega na dostosowaniu własnego tempa wypowiedzi, tonu głosu, a czasem emocji i przekonań do rozmówcy. Przykłady: też bym się wkurzyła/ wkurzył // zdenerwowała/ zdenerwowała, otóż to! Też bym tak zrobiła/ zrobił, masz całkowitą rację, zgadzam się z Tobą, myślę podobnie, jak Ty.
Przykład: (Wychowawczyni rozmawia z uczniami): ,,Palenie w szkolnej toalecie nie jest dopuszczalne. Zgadzam się z Wami i też nie czułabym się dobrze, gdybym poszła do toalety, z której grupka osób zrobiła sobie palarnię.”.
Dowartościowanie– polega na daniu rozmówcy poczucia, że został zauważony, usłyszany i doceniony. Przykłady: Ty to potrafisz!, Sama bym lepiej tego nie ujęła/ nie ujął, Gratuluję, jestem pełna/ pełen podziwu, Jak Ty to robisz? Chciałabym/ chciałbym tak samo.
Przykład: (Nauczyciel wychowania fizycznego do zespołu po przegranym meczu): Chłopaki, daliście dzisiaj z siebie wszystko! Gratuluję współpracy i cieszę się, że mogę Was trenować!
Podsumowanie– polega na zamknięciu tematu lub domknięciu wątku. Przykłady: zatem podsumowując…, zbierając wszystkie informacje w całość wynika, że.., ujmując w jednym zdaniu…, biorąc pod uwagę to, co powiedziałaś/ powiedziałeś można stwierdzić, że…, dochodzimy do wniosku, że…
Przykład: (Wychowawczyni w rozmowie z uczniami) Podsumowując, ustaliliśmy, że w tym roku nie jedziemy na dwudniową wycieczkę, ale pojedziemy na dwie jednodniowe. Miejsca wybierzemy poprzez głosowanie.
Techniki aktywnego słuchania są cennym narzędziem w codziennej komunikacji nie tylko z dziećmi i młodzieżą, ale również ich rodzicami i opiekunami prawnymi. Serdecznie zachęcam do zapoznania się z bezpłatnymi materiałami dotyczącymi oceniania kształtującymi, które są dostępne w Internecie, a których autorką i współautorką jest Danuta Sterna. Szczególnie cenne dla procesu edukacyjnego może okazać się wdrożenie oceny koleżeńskiej i kryteriów sukcesów.
