Chat with us, powered by LiveChat

Zostało tylko 60 miejsc
dla wolontariuszy!

Zostało tylko 70 miejsc
dla wolontariuszy!

Blog

Narzędzia krytycznego myślenia w budowaniu dobrostanu uczniów i uczennic

DSC_6302
Blog / Inspiracje edukatorów

Narzędzia krytycznego myślenia w budowaniu dobrostanu uczniów i uczennic

Myślenie krytyczne jest jedną z kluczowych kompetencji wymienianych we wszystkich klasyfikacjach tzw. umiejętności XXI wieku. Według Słownika Rady Europy [1] „myślenie krytyczne to umiejętność formułowania własnej opinii na podstawie różnych źródeł oraz myślenia o złożonych kwestiach w sposób złożony.” Jest to narzędzie niezbędne nie tylko do obrony przed manipulacją i ogromem fałszywych informacji, ale także do głębszego zrozumienia procesów i wydarzeń zachodzących we współczesnym świecie. Krytyczne myślenie pomaga jednak nie tylko lepiej rozumieć świat zewnętrzny, ale także wewnętrzny. Jest to zdolność obiektywnego spojrzenia na samego siebie, takim jakim jesteśmy, oraz dostrzegania wielowymiarowości relacji w świecie. Pozwala lepiej rozpoznać swoje mocne strony i obszary do rozwoju, budować poczucie bezpieczeństwa i pewności siebie oraz określać strefy wpływu. Uczniowie, którzy są samoświadomi i refleksyjnie podchodzą do siebie, są bardziej odporni psychicznie, potrafią radzić sobie ze złożonymi wyzwaniami i mają większe poczucie sprawczości. 

Kształcenie krytycznego myślenia wymaga stworzenia kultury myślącej klasy [2]. Co to oznacza w praktyce? Oznacza to włączanie w przebieg lekcji takich aktywności, które wspierają refleksję, dają możliwość wyrażania własnego zdania i emocji oraz budują poczucie bezpieczeństwa w relacjach w klasie. Nie oznacza to dodatkowej pracy czy zajęć, ale raczej prowadzenie ich w taki sposób, aby myślenie krytyczne stawało się nieodłączną częścią każdej lekcji czy projektu. Niezbędnym elementem jest również modelowanie krytycznego myślenia przez nauczyciela, na przykład poprzez rozmowy o towarzyszących nam emocjach czy pokazywanie różnych perspektyw patrzenia na dany problem.

Kiedy myślimy o dobrostanie uczniów i uczennic, myślimy o rozwijaniu takich kompetencji, które budują ich odporność psychiczną oraz umiejętność radzenia sobie ze stresem i presją. Nazywamy je kompetencjami społeczno-emocjonalnymi (ang. SEL). Według koncepcji CASEL [3] wyróżniamy pięć takich kompetencji: samoświadomość, samoregulację, świadomość społeczną, umiejętność budowania relacji oraz odpowiedzialne podejmowanie decyzji.

Samoświadomość to zdolność trafnego rozpoznawania własnych emocji, myśli i wartości oraz ich wpływu na zachowanie, a także umiejętność dokładnej oceny swoich mocnych stron i ograniczeń, co przekłada się na pewność siebie i poczucie własnej wartości. Samoregulacja to natomiast zdolność skutecznego kontrolowania emocji, myśli i zachowań w różnych sytuacjach — skuteczne radzenie sobie ze stresem, kontrolowanie impulsów i motywowanie siebie. Narzędziami wspierającymi rozwój samoświadomości i samoregulacji mogą być na przykład:

  • Karty samopoznania, gdzie uczniowie określają swoje kompetencje i na ich podstawie wyznaczają cele rozwojowe;
  • Rutyny myślowe, takie jak „Pomyśl – Przedyskutuj z kolegą – Podziel się wnioskami” (ang. Think-Pair-Share), „Widzę – Myślę – Zastanawiam się” (ang. See-Think-Wonder), „Punkty kompasu” czy „Drabina metapoznania”;
  • Koło emocji, które można wykorzystać zarówno jako podstawę do rozmowy o własnych emocjach, jak i o emocjach bohaterów literackich czy historycznych, a także do dyskusji na temat adekwatnych i nieadekwatnych sposobów wyrażania emocji w różnych sytuacjach.

Kolejne dwie umiejętności stanowią wyjście poza własny świat i odnalezienie siebie w relacji z drugim człowiekiem. Świadomość społeczna to umiejętność przyjęcia perspektywy drugiej osoby i empatia wobec osób z różnych środowisk i kultur, a także zdolność rozumienia społecznych i etycznych norm zachowania oraz rozpoznawania zasobów dostępnych w otoczeniu. Wiąże się to z umiejętnością budowania relacji, czyli jasnego komunikowania się, aktywnego słuchania, współpracy z innymi, opierania się niewłaściwej presji społecznej, konstruktywnego rozwiązywania konfliktów oraz poszukiwania i oferowania pomocy w razie potrzeby. Budowanie tych umiejętności to przede wszystkim:

  • Analizowanie perspektyw i punktów widzenia, uznając ich równoważność, na przykład poprzez rutynę „Krąg Punktów Widzenia” (ang. Circle Of Viewpoints);
  • Empatyczne spojrzenie na inne osoby z własnego otoczenia, na przykład dzięki rutynie „Wejdź, wyjdź, cofnij się” (ang. Step In, Step Out, Step Back) czy „Uczucia i Opcje” (ang. Feelings and Options);
  • Nauka aktywnego słuchania i formułowania komunikatów „Ja”, a także dawania informacji zwrotnej, np. w ocenie koleżeńskiej;
  • Przyjmowanie różnorodnych ról, np. podczas pracy projektowej czy dyskusji;
  • Klasowe dyskusje i debaty.

Ostatnią z kompetencji CASEL jest odpowiedzialne podejmowanie decyzji. Jest ono poniekąd wynikiem rozwoju poprzednich kompetencji, ponieważ opiera się na analizie skutków różnych działań z uwzględnieniem dobra własnego i innych. Kompetencję tę kształtujemy głównie poprzez wspólne działania projektowe oraz aktywności samorządowe i społeczne.

Dlaczego warto rozwijać kompetencje krytycznego myślenia u uczniów? Przede wszystkim dlatego, że pozwala to im lepiej poznać siebie – kim są i kim chcą być. Znając siebie, uczniowie będą w stanie zauważyć pierwsze objawy braku dobrostanu, a dzięki świadomości społecznej dostrzegą możliwości wsparcia w otoczeniu i skutecznie o nie poproszą. Dzięki rozwijaniu kompetencji związanych z budowaniem relacji uczniowie będą bardziej świadomi innych oraz zastanowią się nad swoimi zachowaniami i ich wpływem na innych. Edukacja oparta na kształceniu kompetencji społecznych może być doskonałą profilaktyką przeciwko takim zjawiskom, jak hejt czy przemoc. Dzięki krytycznemu myśleniu uczniowie mogą łatwiej komunikować się z rówieśnikami, są mniej podatni na presję rówieśniczą i manipulację. 

Jak pokazują badania, dobrostan nie jest czymś stałym i niezmiennym. To raczej zestaw umiejętności, które można trenować i rozwijać dzięki odpowiednim narzędziom [4]. Celem takich ćwiczeń jest pełen rozkwit poczucia dobrostanu poprzez zwiększanie ilości i jakości przeżywanych pozytywnych emocji, zaangażowanie w działanie, poczucie sensu i celu, doświadczanie pozytywnych relacji oraz celebrowanie osiągnięć. Działajmy więc z uczniami tak, aby pomagać uczniom czuć się dobrze samym ze sobą oraz w relacjach z innymi!

Bibliografia

[1] Council of Europe (2020), Glossary on youth https://pjp-eu.coe.int/en/web/youth-partnership/glossary 

[2] https://www.cultures-of-thinking.org/ 

[3] https://casel.org 

[4] Dahl, C.J., Wilson-Mendenhall, C.D., Davidson, R.J. (2020). “The plasticity of well-being: A training-based framework for the cultivation of human flourishing”. Proceedings of the National Academy of Sciences.

Popularne wpisy