Empatyczna komunikacja, czyli jaka? Nasz ekspert, Łukasz Szeliga
30 maja, 2025 2025-05-30 10:16Empatyczna komunikacja, czyli jaka? Nasz ekspert, Łukasz Szeliga
Empatyczna komunikacja, czyli jaka? Nasz ekspert, Łukasz Szeliga
Łukasz Szeliga Podstawowym narzędziem funkcjonowania wśród ludzi i z ludźmi jest język. Komunikacja zarówno ta werbalna, jak i niewerbalna stanowi pomost pomiędzy naszym, a innych światem. Czasem ten pomost jest na tyle mocny, że czujemy się bezpiecznie w towarzystwie innych, a czasem na tyle kruchy, że unikamy kontaktu z drugim człowiekiem. To od czego zależy jakość owego „pomostu” zależy między innymi od świadomości własnych zachowań komunikacyjnych, umiejętności aktywnego słuchania i jasnego wyrażania myśli. Jak to robić w przestrzeni szkoły? Jak komunikować się z uczniami, aby czuli się w relacji z nami bezpiecznie? Jak komunikować się z ich rodzicami i opiekunami, aby budować współpracę? Czym jest empatyczna komunikacja? Na te pytania odpowiadam w cyklu trzech artykułów, do których lektury zapraszam nie tylko nauczycieli i edukatorów, ale również rodziców i opiekunów.
Język, którym się posługujemy w komunikacji z innymi jest nie tylko nośnikiem znaczeń, ale również emocji i uczuć. To w jaki sposób zbudujemy wypowiedź i jakie słowa dobierzemy może świadczyć o skuteczności naszej komunikacji z innymi albo wpłynąć na jej niepowodzenie. Nasza komunikacja z drugim człowiekiem może być nośnikiem życzliwości, empatii lub docenienia, czyli tego, czego może potrzebować dziecko. Kiedy uczeń wraca do domu i słyszy z ust rodzica pytanie: ,,Jak było w szkole?” odpowiedź może brzmieć: ,,Okej”, W porządku.”, ,,Nic ciekawego.” itd., ale kiedy to samo pytanie przeformułujemy na: ,,Co najbardziej Cię dziś zaciekawiło w szkole?”, to zwiększamy szansę, że dziecko podda refleksji dzień spędzony w szkole i dostrzeże coś, co przy innym pytaniu mogłoby mu umknąć. Podobnie jest, gdy nauczyciel komentuje brak wypełnienia wymagania edukacyjnego przez dziecko: ,,Znowu się nie nauczyłaś!”. Jak inną siłę mają słowa: ,,Widzę, że jeszcze nie potrafisz tego.”, a wzbogacone dodatkowo o zdanie: ,,Zastanów się, jak mogę Ci pomóc i zaplanujemy kolejny krok, abyś się nauczyła.” wskazują nie tylko na możliwość współpracy z nauczycielem, ale również uzmysławiają dziecku, że uczenie się może wymagać działań, których wcześniej nie podejmowało tj. planowanie. Komunikacja odgrywa znaczenie w przestrzeni szkoły nie tylko na linii nauczyciel-uczeń, nauczyciel-rodzic, rodzic-uczeń, ale także pomiędzy nauczycielami. Słowa: ,,Co Ty się tak starasz?! Nikt i tak tego nie doceni, dziewczyno.” mogą skutecznie podcinać nauczycielskie skrzydła i obniżać poczucie sensu z wykonywanej pracy. A wystarczyłoby przecież powiedzieć: ,,Widzę Twoje zaangażowanie w pracę. Dzieciaki są szczęśliwe, że robicie piknik”. Nie tylko uczniowie i ich rodzice potrafią demotywować do pracy, ale również inni nauczyciele lub dyrekcja szkoły.
Bez odpowiedzialnej komunikacji, która opiera się na szacunku do drugiego człowieka i empatii trudno budować bezpieczną psychicznie szkołę. Trudno oczekiwać od dzieci, że będą wyrażały szacunek i życzliwość wobec siebie, jeżeli obserwują dorosłych, którzy nie czynią tego w relacjach z innymi. Dlatego warto wiedzieć, jakich błędów nie popełniać w codziennej komunikacji i jak rozmawiać, aby dać drugiej osobie poczucie, że rozpoznajemy i współodczuwamy jej stan psychiczny. Współodczuwanie nie musi oznaczać współdzielenia emocji, ale zdecydowanie oznacza rozumienie, że drugi człowiek ma prawo odczuwać w danej chwili smutek, złość, zrezygnowanie lub radość.
To umiejętność postawienia się w sytuacji drugiego człowieka, a przynajmniej dopuszczenie do siebie jego perspektywy i sposobu myślenia, aby lepiej zrozumieć jego zachowanie i postawę. To jest bowiem empatyczne podejście w komunikacji.
Thomas Gordon, amerykański psycholog i psychoterapeuta, a także twórca modelu komunikacji opartego o zmianę sposobu myślenia i towarzyszących mu narzędzi, zdefiniował 12 błędów w komunikacji, które utrudniają skuteczne porozumiewanie się i budowanie zdrowej relacji. Zachęcam do zapoznania się z nimi, aby móc zastanowić się nad własną komunikacją z innymi, zaczynając od zmniejszenia liczby błędów popełnianych w rozmowie z dzieckiem, rodzicem, koleżanką z pracy lub bliską osobą.
Pierwsza grupa barier w komunikacji wg Thomasa Gordona to OSĄDZANIE, czyli POSTAWA SĘDZIEGO:
- Krytykowanie, czyli wyrażanie negatywnych ocen o drugiej osobie, które nie służy konstruktywnej krytyce i staje się upustem dla frustracji, zazdrości lub złości.
Przykład: (Nauczycielka do ucznia) ,,Po Tobie to od razu widać, że niczego nie osiągniesz. Siadaj, pała!”
- Nadawanie etykiet, czyli w szkolnej przestrzeni najczęściej będą to: przezywanie, poniżanie i dewaluowanie poprzez wykorzystywanie negatywnego stereotypu.
Przykład: (Nauczycielka o innej nauczycielce) ,,Przyjdzie takie młode do szkoły i wydaje mu się, że wszystko potrafi. Taka z niej blondyneczka.”
- Stawianie diagnoz, czyli wchodzenie w kompetencje lekarza, psychologa, psychoterapoeytu lub innego specjalisty.
Przykład: (Dyrektorka o nauczycielce) ,,Musi Pani tyle robić i wszędzie się angażować? Na moje oko przyda się Pani wizyta u specjalisty. Perfekcjonizm niszczy!”
- Pochwała połączona z oceną, czyli świadome lub nieświadome manipulowanie drugą stroną, którego celem jest określone zachowanie.
Przykład: (Nauczycielka do dzieci) ,,Grzeczne dzieci mogą usiąść na dywanie, a reszta musi poczekać”.
Druga grupa barier w komunikacji wg Thomasa Gordona to DAWANIE ROZWIĄZAŃ, czyli POSTAWA AUTORYTETU:
- Rozkazywanie, czyli wydawanie poleceń z pominięciem uczuć i emocji drugiej osoby.
Przykład: (Ojciec do syna) ,,Przestań płakać! Bądź mężczyzną!”
- Grożenie, czyli wzbudzanie strachu poprzez wskazanie tylko negatywnych konsekwencji.
Przykład: (Nauczyciel do grupy uczniów w klasie) ,,Jeżeli nie przestaniecie natychmiast gadać, to pójdziecie do dyrektora!”
- Moralizowanie, czyli prawienie kazań, co może wzbudzić u danej osoby poczucie winy, wstydu i niepokoju, zamykając ją na kontakt z otoczeniem.
Przykład: (Nauczyciel do dwóch chłopaków) ,,W tym wieku już dawno powinniście wziąć się do roboty, a nie żerować na rodzicach. ”
- Stawianie zbyt wielu pytań, czyli wykorzystywanie w komunikacji przede wszystkim pytań zamkniętych, na które można odpowiedzieć tylko ,,tak” albo ,,nie”, a także odpytywanie.
Przykład: (Nauczyciel do ucznia przy tablicy) ,,Co Ty, chłopie, robisz w domu po szkole? Grasz? Obijasz się? Leżysz brzuchem do góry?”
- Udzielanie rad, czyli przysłowiowe dawanie recepty albo wypowiadanie się, gdy nie jest się o to proszonym.
Przykład: (Nauczycielka do uczennicy) ,,Na Twoim miejscu zapadłabym się ze wstydu pod ziemię. Jedyne co możesz zrobić to iść do dyrektorki i powiedzieć, co zrobiłaś.”.
Trzecia grupa barier w komunikacji wg Thomasa Gordona to UNIKANIE, czyli POSTAWA OBOJĘTNA:
- Odwracanie uwagi, np. zmienianie tematu lub ogniskowanie całej uwagi na sobie.
Przykład: (Nauczyciel do nauczyciela) ,,Znowu wkurzyłyś Dyrę?! Stary, ja to dopiero miałem wczoraj z nią przypał! Słuchaj…”.
- Logiczne argumentowanie, czyli odwoływanie się do faktów i obiektywnych zmiennych bez uwzględnienia czynnika emocjonalnego.
Przykład: (Nauczycielka do uczniów przed sprawdzianem) ,,Gdybyście się uczyli, to byście wszyscy mieli piątki. Były dwa tygodnie na naukę”
- Uspokajanie, czyli – najczęściej w sposób nieświadomy – blokowanie emocji u drugiej osoby, kierując się indywidualną chęcią pomocy.
Przykład: (Nauczyciel do ucznia) ,,Spokojnie, wszystko będzie dobrze. Do wesela się zagoi i nie będzie śladu na nodze. No już, uspokój się!”
Podsumowując, jeżeli chcesz stosować zasady empatycznej komunikacji, to zapamiętaj następujące wskazówki:
- Nim coś powiesz, skup się na słuchaniu osoby, która do Ciebie mówi.
- Nim udzielisz rady lub wskazówki, zapytaj czy osoba jej potrzebuje.
- Unikaj etykietowania ludzi. Negatywne mogą przesłonić to, co dobre w drugim człowieku, a pozytywne mogą zamglić realny obrazy człowieka.
- Krytykuj konstruktywnie. Wskaż obszar do pracy, doceń to, co dobre, zaproponuj wsparcie.
- Używaj języka docenienia zamiast języka oceny.
- Pielęgnuj wdzięczność i życzliwość zarówno w słowie, jak i zachowaniach w codziennych relacjach.
Empatyczna komunikacja zaczyna się od świadomości własnych zachowań komunikacyjnych i od uważnego słuchania tego, co ktoś do nas mówi. Dlatego przydatne mogą okazać się techniki aktywnego słuchania, o których mowa w kolejnym artykule.
